O Zbiorach
Muzeum Niepodległości w Warszawie, zgodnie ze swymi zadaniami statutowymi kolekcjonuje zabytki i pamiątki związane z historią narodu i państwa polskiego w jego granicach historycznych.
Piłsudczana to zespół obiektów dotyczących Marszałka Józefa Piłsudskiego, ukazujące proces budowy wolnej i suwerennej II Rzeczypospolitej. Te cenne muzealia przedstawiają nie tylko walkę o granice i kształt państwa polskiego, ale także obrazują zaangażowanie różnorodnych środowisk i organizacji w działalność niepodległościową i społeczną, ich wkład w tworzenie i rozwój struktur państwowych.
Prasa Powstania Warszawskiego – to wydawnictwa periodyczne wytwarzane i rozpowszechniane w sposób jawny, bez cenzury, na terenach objętych działaniami powstańczymi i znajdujących się w zasięgu administracji cywilnej lub wojskowych władz polskich, ukazujące się od 1 sierpnia do 5 października 1944 r. Oprócz tytułów, których cechy wydawnicze pozwalają bez żadnych wątpliwości zaklasyfikować je do prasy, do periodyków powstańczych zaliczamy również wydawnictwa agencyjne ograniczonego zasięgu. Prasa powstania była w znacznej mierze kontynuacją prasy konspiracyjnej, którą wydawały różne ugrupowania polityczne, organizacje wojskowe, głównie Biuro Informacji i Propagandy Armii Krajowej, a także liczne w tym czasie organizacje społeczne.
Zbiory ikonograficzne – Muzeum Niepodległości w Warszawie posiada ponad 16 000 fotografii archiwalnych i 5000 kart pocztowych powstałych w okresie od końca XIX w. do czasów obecnych. Ilustrują one wszelkie przejawy życia społeczeństwa polskiego zarówno na ziemiach polskich jak też na obczyźnie w różnorodnych aspektach: politycznym, gospodarczym i kulturalno-oświatowym. Zbiór ten można podzielić biorąc pod uwagę chronologię i tematykę na kilka zespołów. Np. zbiór Historia ziem polskich i Polaków w okresie zaborów ilustruje powstania narodowe, rewolucje społeczno-polityczne, początki ruchu robotniczego oraz politykę restrykcyjną okupantów wobec patriotycznych wystąpień polskiego społeczeństwa (zsyłki, więzienia). Najciekawsza grupa tego zespołu to ok. 400 fotografii dotyczących powstania styczniowego. Są to zdjęcia osobowe lub XIX-wieczne fotokopie rysunków współczesnych przedstawiających sceny bitewne z okresu powstania. Ponad połowa z nich była niegdyś własnością Wandy Umińskiej (1841-1926) – uczestniczki powstania styczniowego związanej ze stronnictwem czerwonych, kurierki Rządu Narodowego, opiekunki więźniów X Pawilonu i Pawiaka. W zespole tym na uwagę zasługuje kolekcja kart pocztowych o tematyce patriotycznej rysunków przedstawieniami reprodukcji rysunków symboli narodowych: orła białego i personifikacji Polonii w kajdanach oraz życzenia świąteczne i okazjonalne z elementami symboliki patriotycznej.
Judaika – zasób judaików w Muzeum Niepodległości w Warszawie tworzą obiekty różnych typów – w przeważającej części są to : malarstwo, grafika, rysunek, plakat, fotografie, numizmaty, medalierstwo oraz różnego rodzaju druki ulotne. Ze względu na charakter zbiorów Muzeum Niepodległości i związany z nim zakres chronologiczny sięgający od schyłku XVIII do XX w., prezentowane judaika plasują się także w tym przedziale czasowym. Ilustrują wszelkie przejawy życia społecznego w różnorodnych aspektach : politycznym, gospodarczym i kulturowym. W głównej mierze pochodzą z pierwszej połowy XX wieku, z czego spora część dotyczy zagadnienia Holocaustu. Ponad 220 zdigitalizowanych obiektów ze zbiorów Muzeum Niepodległości można obejrzeć online w ramach Centralnej Bazy Judaików.
Kolekcja Leopolis – kolekcja powstała w 1992 roku z inicjatywy Oddziału Stołecznego Towarzystwa Miłośników Lwowa. Jej celem jest gromadzenie materiałów historycznych przekazujących prawdę i legendę o Lwowie i Małopolsce Południowo-Wschodniej oraz upamiętnianie wśród potomnych dziedzictwa tego miasta i regionu. Większość zgromadzonych w niej muzealiów dotyczy dziejów Lwowa w okresie zaborów i w latach II Rzeczypospolitej. W kolekcji przeważają fotografie, pocztówki, archiwalia i pamiątki rodzinne. Cenną, choć mniej liczną grupę stanowią grafiki i obrazy. Znaczną wartość poznawczą mają materiały związane ze środowiskiem radiowym przedwojennego Lwowa, w tym tomy poświęcone działalności Wesołej Lwowskiej Fali.
Kolekcja Sybiracka –istnieje w Muzeum od 1994 roku i stawia sobie za cel gromadzenie pamiątek dokumentujących zesłańcze losy Polaków w czasach stalinowskich. Liczący obecnie ponad 1500 eksponatów zbiór prawie w całości składa się z darów osób, którym udało się powrócić z “nieludzkiej ziemi”. Obejmuje on materialne świadectwa przymusowego pobytu Polaków na Wschodzie w latach 1940-1956. Są to przedmioty używane i wykonane w więzieniach, obozach i na tzw. wolnym osiedleniu, archiwalia, fotografie, prace artystyczne, a także współczesne obiekty związane z upamiętnianiem stalinowskich prześladowań. Na szczególną uwagę zasługują unikalne wyroby represjonowanych, będące świadectwem ich możliwości bytowych i dążeń do zachowania “standardu Polaka”, wbrew degradującej osobowość rzeczywistości. Ciekawą dokumentacją losów mieszkańców tzw. Marchlewszczyzny, deportowanych do Kazachstanu w latach 30. XX w. są obrazy i rysunki Feliksa Mostowicza. Artysta, który urodził się w obwodzie kokczetawskim, a po powrocie do Polski zamieszkał w Warszawie i ofiarował do zbiorów 88 swoich prac. Ukazują one postacie bliskich mu osób, sceny rodzajowe oraz kazachstańskie pejzaże.
Galeria malarstwa Aleksandra Sochaczewskiego w Muzeum X Pawilonu Cytadeli – ukazująca losy skazańców na Syberii. Kolekcja była własnością lwowskiego Muzeum Narodowego. Później dzieliła dramatyczne losy Lwowa, będącego od września 1939 pod okupacją sowiecką, a następnie, od 1941, pod okupacją hitlerowską. Podczas tej drugiej była przechowywana w Kijowie. Do Polski wróciła w 1956, w ramach przekazywanych wówczas przez władze ZSRR wielu poloników z dawnych polskich kresów wschodnich. Stała się wówczas własnością Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, a po powstaniu w 1963 Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej trafiła tu w charakterze trwałego depozytu. Obecnie jest tu eksponowanych 118 obrazów i szkiców do poszczególnych prac artysty.
Archiwum Stronnictwa Narodowego na Wychodźstwie – w jego skład wchodzą dokumenty związane z działalnością tego ugrupowania na emigracji w latach 1944-1989 takie jak dokumenty organizacyjne, kwestionariusze osobowe, korespondencja działaczy obozu narodowego, dokumenty redakcji „Myśli Polskiej” oraz kolekcje dokumentów polityków SN, m. in. Antoniego Dargasa, Tadeusza Piszczkowskiego, Józefa Płoskiego, czy Zbigniewa Stypułkowskiego .
Archiwum Romana Dmowskiego – przekazane w 2008 r. przez Fundację Narodową imienia Romana Dmowskiego. Zespól archiwalny zawiera 58 teczek tematycznych i liczy ogółem 2430 pozycji archiwalnych. Wśród zgromadzonych dokumentów znajduje się korespondencja do Romana Dmowskiego z lat 1915-1920 od osób, z którymi nawiązał kontakty podczas pobytu w Londynie, propagując sprawę polską, a także dokumenty związane z działalnością Komitetu Narodowego Polskiego oraz Delegacji Polskiej na Pokojową Konferencję w Paryżu w 1919 r. W zespole archiwaliów znajdują się również dokumenty osobiste Romana Dmowskiego takie jak paszporty dyplomatyczne, przepustki i zaproszenia.
Militaria – w zbiorach Muzeum Niepodległości znajduje się kilkaset przedmiotów związanych z wojskiem, począwszy od kos powstańczych stanowiących unikatowy element uzbrojenia w czasie insurekcji kościuszkowskiej po broń i oporządzenie z czasów II wojny światowej. Są one świadectwem polskiego wysiłku zbrojnego w XIX i XX wieku, którego celem było wywalczenie niepodległości Polski a potem do obrona jej granic. Zbiory broni białej i palnej uzupełniają liczne elementy umundurowania takie jak kurtki, płaszcze, hełmy, rogatywki, pasy, plecaki, menażki, czy ładownice. Większość zgromadzonych militariów była używana przez polskich żołnierzy i powstańców, ale cześć zbiorów to przedmioty związane z armiami państw, z którymi Polacy toczyli walki, a więc głównie z wojskiem niemieckim i rosyjskim/radzieckim.
Kolekcja medali – składają się na nią prace powstałe od początku XIX wieku po czasy współczesne. Kolekcja nie stanowi zbioru zamkniętego i nadal jest wzbogacana . Zgodnie z misją Muzeum zakres tematyczny obejmuje różne aspekty związane z zagadnieniami walki narodu polskiego o niepodległość od końca XVIII wieku po czasy najnowsze. W kolekcji znajdują się również medale dotyczące szeroko rozumianej kultury, sztuki czy wydarzeń historycznych, dzieła różnych autorów, wykonane w różnych państwach Europy, Ameryki czy Azji.
„Świat władzy” – w zbiorach znajdują się przedmioty osobiste z gabinetów Bolesława Bieruta oraz Władysława Gomułki, a także przedmioty, które zarówno w/w jak i Edward Gierek otrzymywali w prezencie od różnych delegacji, gdy stali na czele KC PZPR.
Zbiory sztuki Muzeum Niepodległości
Zbiór sztuki obejmuje prace z zakresu malarstwa, grafiki, rysunku, rzeźby i plakatu. Większość dzieł jest z XX wieku.
Zgodnie ze swoja misją, Muzeum gromadzi dzieła sztuki obrazujące powstania narodowe – najwięcej muzealiów dotyczy powstania styczniowego (1863-1864), szczególnie cenne są obrazy olejne, m.in. Ludomira Benedyktowicza, uczestnika powstania, oraz Włodzimierza Łosia, Józefa Ryszkiewicza i Wandalina Strzałeckiego. Ikonografię powstania dopełniają cykle Artura Grottgera (Polonia i Lituania). Los zesłańców syberyjskich utrwalił na płótnie Jacek Malczewski. W kolekcji muzeum znajduje się pięć obrazów artysty.
Na zespół grafiki o tematyce dotyczącej Legionów Polskich (okres I wojny światowej) składają się prace Leopolda Gottlieba, Franciszka Jaźwieckiego, Stanisława Kamockiego, Tadeusza Seweryna i Kajetana Stefanowicza.
Cenny zbiór tworzą plakaty propagandowe z okresu wojny polsko-bolszewickiej 1920 r., wzywające do obrony kraju i zakupu Pożyczki Odrodzenia Polski.
Nowe tendencje w sztuce okresu 20-lecia międzywojennego: zainteresowanie miastem, a także losem robotników, uproszczony sposób przedstawienia postaci i rzeczy, można dostrzec w twórczości pierwszej Grupy Krakowskiej (m.in.: Sasza Blonder, Leopold Lewicki, Stanisław Osostowicz, Bolesław Stawiński; grupa zawiązana około 1931 r.).
Muzeum Niepodległości zgromadziło wiele wizerunków zniszczonej w czasie II wojny światowej Warszawy. Są to grafiki i obrazy, m.in. Lucjana Mianowskiego i Bronisława Wojciecha Linkego.
Z tamtego okresu zachowały się również plakaty wzywające do walki (np. prace Włodzimierza Zakrzewskiego).
Warszawę z nową socrealistyczną architekturą, Pałacem Kultury i Nauki oraz MDM–em przy Placu Konstytucji (Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa), możemy zobaczyć na plakatach z „serii” Cały naród buduje swoją stolicę z lat 1950. Huberta Hilschera, Romana Cieślewicza, Wiktora Górki i Tadeusza Gronowskiego.
Muzeum posiada także zespół plakatów wydanych z okazji V Festiwalu Młodzieży i Studentów, który odbył się w Warszawie w 1955 r.
W zbiorach Muzeum Niepodległości znajdują się sztandarowe obrazy okresu socrealizmu (1949-1955): Patrz, wspaniała manifestacja Wojciecha Weissa, ZMP oraz Lenin i Spójnia Eugeniusza Eibischa, Pstrowski i towarzysze Alfreda Lenicy, a także dwie wcześniejsze prace Lenicy Rodzina robotnicza (1946 r.) i Na budowie (1948 r.), które zapowiadały socrealizm w sztuce polskiej.
Znaczna część zbioru rzeźby to prace socrealistyczne. Z tego okresu można wymienić m.in. Lenina Mariana Wnuka i dwa popiersia Karol Świerczewski i Józef Stalin Alfreda Jesiona. Muzeum przechowuje też rzeźby Stanisława Horno-Popławskiego, Barbary Zbrożyny i Xawerego Dunikowskiego (prace z lat 1950. i 1960.). Perłą w zbiorze rzeźby jest Ekshumowany Aliny Szapocznikow z 1957 r.
Bogaty zbiór plakatów (prawie 10000 egzemplarzy) pokazuje m.in. propagandę komunistyczną (przykładowe tematy: święta 1 maja i 22 lipca, kobieta w pracy, BHP). Duży zasób plakatów to druki o tematyce kulturalnej (festiwale, kino, teatr). Autorami są m.in. Józef Mroszczak, Waldemar Świerzy, Henryk Tomaszewski i Wojciech Zamecznik.