W czwartek 31 października 2024 roku o godzinie 12.00 zapraszamy do Galerii Jednego Obiektu na prezentacje po konserwacji drzeworytu “Witos”
Datowany na lata 50. XX wieku drzeworyt stanowi autorską odbitkę sygnowaną ołówkiem przez Stanisława Łuczaka (1912-1980) absolwenta Instytutu Sztuk Pięknych w Poznaniu, ucznia Karola Mondrala, Jana Wronieckiego i Stanisława Kuglina.
Praca ma wiele podtytułów. Tytuł brzmi Witos, ale podtytuły brzmią: Gospodarz, Wieś wczoraj i dziś oraz Orka. Na grafice na pierwszym planie widać popiersie ujętego z profilu mężczyzny w średnim wieku z wąsami i w filcowym kapeluszu ze wstążką. Na drugim planie widać prace w polu. W części górnej jest to orka. Widać bowiem jak za pługiem zaprzęgniętym w dwa konie idzie w lewą stronę mężczyzna. Niżej widać mężczyznę jadącego w prawą stronę traktorem. Drzeworyt jest niezwykle precyzyjny. Wykonany ze znawstwem techniki drzeworytniczej.
Czy portret na drzeworycie powstał na podstawie jakiegoś zdjęcia Witosa? Trudno powiedzieć. Na pewno jednak portretowanym jest Wincenty Witos – co można stwierdzić na postawie podobieństwa profilu postaci z grafiki do różnych profilowych zdjęć premiera ludowców. Ponadto postać ma na głowie kapelusz, a to było jedno z najczęściej używanych nakryć głowy przez polityka. Używał go zarówno w polu, jak i podczas oficjalnych uroczystości, a także w czasie procesu brzeskiego. Towarzyszące graficznemu portretowi autorstwa Łuczaka sceny z wiejskiego życia nawiązują do życiorysu Wincentego Witosa, który miał gospodarstwo w Wierzchosławicach w Małopolsce. Stamtąd pochodzi słynna fotografia pokazująca go w trakcie prac polowych, a także druga, na której Witos stoi przed swoją zagrodą.
Nie znamy żadnego zdjęcia przedstawiającego Wincentego Witosa z traktorem, choć traktory w Polsce były już używane w dwudziestoleciu międzywojennym.
Dlatego zasadnym wydaje się pytanie: co robi tam traktorzysta? W 1948 roku, a więc 3 lata po śmierci premiera ludowców w Polsce zapadła decyzja o tworzeniu czegoś na kształt radzieckich kołchozów. W Małopolsce, w powiecie tarnowskim wybór padł na Wierzchosławice, czyli rodzinną miejscowość Wincentego Witosa. Celem było uderzenie w kolebkę ruchu ludowego, czyli miejsce symboliczne dla świeżo zlikwidowanego PSL Stanisława Mikołajczyka. Mieszkańcy Wierzchosławic nie byli chętni przystępować do spółdzielni. Jednak oficjalnie 21 lipca 1950 roku w Wierzchosławicach powstała Rolnicza Spółdzielnia Wytwórcza im. PKWN, a deklarację przystąpienia do spółdzielni podpisało trzydziestu rolników ze wsi Wierzchosławice, Komorów i Rudka. W Rudce w sierpniu 1950 roku miało dojść do pierwszych przypadków czynnego oporu wobec spółdzielni, a udział w oporze miał… traktor. Otóż, gdy traktorzysta chciał zaorać pastwisko przeznaczone pod spółdzielczą uprawę, został przegoniony przez kobiety z widłami i motykami. Kolejne przypadki oporu wobec wierzchosławickiej spółdzielni miały miejsce miesiąc później, również w czasie prób orki. Ponieważ w całej Polsce procesowi zakładania spółdzielni towarzyszyła niechęć większości chłopów, a wg sprawozdań Urzędu Bezpieczeństwa mnożyły się przypadki przeszkadzania w orce polegające nie tylko na atakowaniu traktorzystów widłami, ale też na rzucaniu się kobiet pod koła traktorów, dlatego biorąc pod uwagę te okoliczności oraz czas powstania drzeworytu można uznać, że przedstawienie ma charakter propagandowy. Grafika powstała zapewne przed odwilżą w październiku 1956 roku, kiedy na VIII Plenum KC PZPR Władysław Gomułka powiedział, że nieuzasadnione ekonomicznie spółdzielnie produkcyjne należy rozwiązać, a chłopi zaczęli je likwidować.
Drzeworyt Łuczaka, biorąc pod uwagę zarówno tytuł Witos, jak i wszystkie trzy podtytuły Gospodarz, Wieś wczoraj i dziś oraz Orka można więc potraktować jako pracę propagandową, której bohater stara się zachęcić współczesnego chłopa do przystąpienia do spółdzielni, a wabikiem tutaj jest traktor. Pytanie, czy sam Wincenty Witos byłby z tego drzeworytu zadowolony wydaje się retoryczne.
