W dniu 3 stycznia 2025 roku odbył się wernisaż pierwszej tegorocznej Galerii Jednego Obiektu.
Zebranych gości w imieniu Dyrekcji Muzeum Niepodległości powitał dr Jacek Konik, Kierownik Działu Historii i Badań Naukowy naszego Muzeum. Przedstawił kontekst historyczny wydarzeń ukazanych na obrazie Mieczysława Majewskiego „Demonstracja robotników w Warszawie na Grzybowie w 1904 roku”.
Tematyka obrazu odwołuje się do wydarzeń, jakie rozegrały się na Placu Grzybowskim w Warszawie w dniu 13 listopada 1904 r. Kilka miesięcy wcześniej, w lutym, wybuchła wojna rosyjsko-japońska na Dalekim Wschodzie. Pomimo buńczucznych zapowiedzi carskich władz, które zapowiadały szybkie zwycięstwo, konflikt z małą Japonią okazał się kompromitacją dla Imperium Rosyjskiego.
Kolejne klęski, konieczność szybkiego zwiększenia wydatków na zbrojenia, pogarszająca się z miesiąca na miesiąc sytuacja ekonomiczna ludności oraz mobilizacja rezerwistów wywołały falę niepokojów społecznych. Nie ominęły one także Królestwa Polskiego, które jako część imperium również boleśnie odczuło skutki wojny. Wybuchały antymobilizacyjne demonstracje i bunty rezerwistów brutalnie tłumione przez władze carskie.
Sytuację postanowiła wykorzystać Polska Partia Socjalistyczna, której działacze widzieli szansę na podjęcie aktywnych działań niepodległościowych. Józef Piłsudski, wówczas jeden z przywódców tej formacji, tak mówił w październiku 1904 r. na krakowskiej konferencji Centralnego Komitetu Robotniczego PPS:
„Otóż – w takiej chwili, kiedy przewrót jest możliwy, my milczymy i sami dobijamy kwestię polską. Nam milczeć teraz nie wolno! Polityka nie jest matematyką. Obliczyć i przewidzieć wszystkiego niepodobna. Ale dopóki społeczeństwo jest bierne, spodziewa się wszystkiego od wypadków, od innych, tylko nie od siebie – nic nie nastąpi…” (J. Piłsudski, Pisma Zbiorowe. Uzupełnienia)
Podjęto wtedy decyzję o rozbudowie Organizacji Bojowej PPS, której jednym z zadań była też ochrona demonstracji, w tym także zorganizowanej przez warszawski oddział PPS demonstracji na Placu Grzybowskim 13 listopada 1904 r. Władze carskie wiedziały o manifestacji i próbowały zatrzymać tłum napływający na plac, lecz okazało się to bezskuteczne. Po zakończeniu mszy w pobliskim kościele demonstranci rozwinęli przyniesiony przez siostrę Stefana Okrzei, bojowca PPS, czerwony sztandar z napisem „PPS. Przecz z wojną i caratem. Niech żyje wolny polski lud”.
Sam Stefan Okrzeja chwycił sztandar i tłum ruszył za nim w stronę pobliskiej ulicy Bagno. Manifestację zaatakowali policjanci i Kozacy, a wtedy ukryci w tłumie bojowcy PPS otworzyli do nich ogień z rewolwerów. Rosjanie uciekli, ale za chwilę zaatakowali ponownie. Szarża kozaków rozproszyła tłum (ten właśnie moment uwieczniono na obrazie), ale około 20 bojowców ze sztandarem przedarło się do rogu ul. Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej i tam się rozproszyli chowając sztandar. Po rozbiciu demonstracji aresztowano ok. 700 osób. Starcia trwały do wieczora. 13 listopada 1904 r. w Warszawie zginęło w sumie 6 osób, a 27 zostało rannych. Straty rosyjskie nie są znane.
Autor obrazu – Mieczysław Majewski (Włocławek 12.01.1915 – Warszawa 25.02.1988) studiował w ASP w Warszawie w latach 1935-1939, dyplom uzyskał w 1947. Był członkiem grup artystycznych “Warszawa” i “Kardasz” (1957-1963). Zajmował się równolegle malarstwem i grafiką warsztatową, przeważnie w technikach metalowych. Wykonywał też prace z dziedziny grafiki użytkowej (ilustracje książkowe). Od 1946 brał udział w wystawach zbiorowych w kraju i za granicą.
